Πως η γονιμότητα επηρεάζεται από τη σχέση του ζευγαριού

Η υπογονιμότητα, ή αλλιώς η μη ικανότητα σύλληψης μετά από έναν χρόνο συχνών και απροστάτευτων σεξουαλικών επαφών, αποτελεί ένα εξέχον πρόβλημα του 21ου αιώνα και επηρεάζει το 10–15% του πληθυσμού αναπαραγωγικής ηλικίας.

Πρόσφατα δημοσιευμένες μελέτες αναφέρουν ότι η υπογονιμότητα επηρεάζει 1 στα 6 ζευγάρια κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ζωής τους.  Από αυτά, το 75% θα επιδιώξει κάποιου είδους θεραπεία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και το 50–60% των εν λόγω ζευγαριών, τελικά, θα συλλάβουν, σε σύγκριση με ποσοστό μόνο 5% που θα συλλάβουν χωρίς ιατρική παρέμβαση.

Στην Ελλάδα, η καταγραφή των κύκλων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής από 11 κλινικές που παραχώρησαν στατιστικά στοιχεία έδειξε ότι ο αριθμός αυτός προσεγγίζει τους 5.185 κύκλους ετήσια, από τους οποίους ποσοστό 72,5% αφορούν σε μικρογονιμοποίηση και 12% αναφέρονται σε εξωσωματική γονιμοποίηση.

Με βάση τη θεωρία της προσκόλλησης, οι άνθρωποι γεννώνται με μια έμφυτη συμπεριφορά προσκόλλησης, η οποία, σε περιόδους stress, τους παρακινεί να αναζητήσουν σχέσεις εγγύτητας με κάποιο σημαντικό πρόσωπο του στενού περιβάλλοντος. Ενώ κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας συνήθως οι γονείς αποτελούν τα πρόσωπα στα οποία προσκολλάται το άτομο, στην ενήλικη ζωή αυτοί αντικαθίστανται από τους ερωτικούς συντρόφους. Έχουν περιγράφει τρεις τύποι προσκόλλησης: ο ασφαλής, ο αγχώδης/αμφιθυμικός και ο αποφευκτικός. Ανάλογα με τον τύπο δεσμού που θα αναπτύξει κάθε άτομο, θα βιώσει και διαφορετικά συναισθήματα, σκέψεις και συμπεριφορές στις στενές διαπροσωπικές σχέσεις με τους άλλους, τις οποίες μπορεί να χρησιμοποιήσει ως υποστηρικτικό πλαίσιο ή ασφαλές καταφύγιο στη διάρκεια στρεσογόνων περιόδων.

Ο αποφευκτικός τύπος προσκόλλησης συνδέεται με φόβο εγγύτητας και εδραίωσης στενών διαπροσωπικών σχέσεων, καθώς και φόβο εξάρτησης από τους σημαντικούς άλλους. Ο αγχώδης τύπος προσκόλλησης συνδέεται με φόβο εγκατάλειψης και φόβο απόρριψης από τους σημαντικούς άλλους. Ο τύπος προσκόλλησης έχει σχετιστεί και με τα κίνητρα να αποκτήσει κάποιος τα δικά του παιδιά.

Η υπογονιμότητα, ως στρεσογόνος παράγοντας, είναι ιδιαίτερα πιθανό να ενεργοποιήσει τα πρότυπα προσκόλλησης, δεδομένου ότι απειλεί το μέλλον μιας νέας σχέσης δεσμού (με το παιδί) και μπορεί να αντιπροσωπεύει την ενδεχόμενη απώλεια ενός ιδανικού/κοινωνικού προτύπου. Οι ελάχιστες μελέτες γι’ αυτό το θέμα δείχνουν ότι οι διάφορες μορφές της ανασφαλούς προσκόλλησης (δηλαδή ο αγχώδης και ο αποφευκτικός τύπος) μπορούν να επηρεάσουν την ευεξία των ατόμων που υποβάλλονται σε εξωσωματική γονιμοποίηση.

Το stress της υπογονιμότητας συσχετίζεται σημαντικά και μάλιστα αρνητικά με την ποιότητα ζωής των υπογόνιμων γυναικών. Με άλλα λόγια οι γυναίκες που παρουσιάζουν προβλήματα γονιμότητας αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην κοινωνική και σεξουαλική τους ζωή αλλά και δυσκολίες στη συντροφική σχέση.

Οι υπογόνιμες γυναίκες οι οποίες χαρακτηρίζονται από τον αγχώδη τύπο δεσμού, δηλαδή διακρίνονται από έντονο φόβο εγκατάλειψης/απόρριψης από τον σύντροφο, ανησυχία με την ιδέα ότι ο σύντροφός τους δεν θα θέλει να μείνει μαζί τους, φόβο ότι τα αισθήματα του συντρόφου τους για τις ίδιες δεν είναι τόσο δυνατά όσο τα δικά τους γι’ αυτόν, φόβο ότι θα χάσουν την αγάπη του συντρόφου τους, ανησυχία ότι υστερούν σε σύγκριση με άλλους ανθρώπους, βιώνουν υψηλότερα επίπεδα συνολικού stress υπογονιμότητας τα οποία σχετίζονται με τη δυσκολία στην κοινωνική, στη συντροφική και στη σεξουαλική ζωή. Αυτά τα ευρήματα είναι σύμφωνα και με εκείνα άλλων μελετών, καθώς και με έρευνα που υποστηρίζει ότι ο αγχώδης τύπος δεσμού προέβλεψε την ψυχολογική δυσφορία σε ένα δείγμα ασθενών που πραγματοποίησαν την πρώτη τους προσπάθεια υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Σύμφωνα με τη θεωρία περί προσκόλλησης, άτομα με αγχώδη τύπο δεσμού χρησιμοποιούν στρατηγικές «υπερενεργοποίησης» (hyperactivation) του συστήματος προσκόλλησης και βρίσκονται σε υπερεπαγρύπνηση για την αντιμετώπιση τυχόν απειλητικών καταστάσεων, έχοντας την προσοχή τους στραμμένη σε πιθανά ανεπιθύμητα γεγονότα, μεγεθύνοντας τις ενδεχόμενες αρνητικές συνέπειές τους (π.χ. ενδείξεις αποδοκιμασίας, περιφρόνησης, ή επικείμενης εγκατάλειψης από τον σύντροφο), αναμασώντας αρνητικές σκέψεις ή αναμνήσεις, και συναισθηματικά αντιδρώντας με έντονο και υπερβολικό τρόπο σε αυτές.

Ως συνέπεια, τα εν λόγω άτομα εμφανίζουν και υψηλά επίπεδα stress υπογονιμότητας, ενδεχομένως επειδή οι υπογόνιμες γυναίκες βιώνουν την υπογονιμότητα ως ένα προσωπικό «έλλειμμα», ατέλεια, υστέρηση ή μειονέκτημα, που έχει αρνητικό αντίκτυπο στην αίσθηση αυτοεκτίμησης και αυτοαξίας.

Αντίθετα, ο αποφευκτικός τύπος δεσμού δεν φαίνεται να σχετίζεται σημαντικά με το γενικό stress το οποίο δύναται να προκαλέσει η υπογονιμότητα. Άτομα με αποφευκτικό τύπο δεσμού χρησιμοποιούν στρατηγικές «απενεργοποίησης» (deactivation) του συστήματος προσκόλλησης, αποφεύγοντας τις ματαιώσεις, απωθώντας ή στρέφοντας την προσοχή τους μακριά από δυνητικά απειλητικές καταστάσεις, αρνητικές σκέψεις ή δυσάρεστα συναισθήματα, παραμένοντας αποστασιοποιημένα από γεγονότα που συνοδεύονται από παρατεταμένο stress, αρνούμενα ότι έχουν ανάγκη τις στενές διαπροσωπικές σχέσεις. Συνεπώς, για τα συγκεκριμένα άτομα μειώνονται οι πιθανότητες να «κατακυριευτούν» από μια στρεσογόνο εμπειρία, όπως είναι αυτή της υπογονιμότητας, και να καταρρακωθούν από αυτή.

Τέλος, οι γυναίκες που αντιμετωπίζουν προβλήματα υπογονιμότητας και εμφανίζουν  υψηλότερες τιμές αγχώδους τύπου προσκόλλησης, βιώνουν χαμηλότερα επίπεδα συνολικής ποιότητας ζωής και πιο έντονα αρνητικά συναισθήματα και προβλήματα στη συντροφική και στην κοινωνική ζωή, τα οποία σχετίζονται με την υπογονιμότητα. Ο αποφευκτικός τύπος δεσμού (π.χ. όπου η γυναίκα προτιμά να μη δείχνει στον σύντροφό της τι αισθάνεται κατά βάθος, ενώ έχει την αίσθηση ότι ο σύντροφός της δεν κατανοεί πραγματικά την ίδια και τις ανάγκες της) συσχετίστηκε αρνητικά μόνο με το κομμάτι της ποιότητας ζωής που αφορούσε στις συντροφικές σχέσεις. Ο αποφευκτικός τύπος δεσμού φαίνεται να σχετίζεται αρνητικά με την ικανοποίηση στις διαπροσωπικές σχέσεις, ενώ οι χαμηλές τιμές του αποφευκτικού και αγχώδους τύπου δεσμού αποτελούν σημαντικά εφόδια διαχείρισης του stress που προκύπτει από την υπογονιμότητα και έχουν σχέση με καλύτερη ψυχολογική ευεξία και ποιότητα του γάμου, ευρήματα που συμπίπτουν και με εκείνα άλλων ερευνητών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Π., & Ψυχολογίας, Π. Τύποι δεσμού στις συντροφικές σχέσεις, stress και ποιότητα ζωής υπογόνιμων γυναικών.