Η εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF, in vitro Fertilization) είναι η πιο συνηθισμένη μέθοδος Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Εφαρμόσθηκε για πρώτη φορά με επιτυχία στον άνθρωπο το 1978.
Η εξωσωματική γονιμοποίηση, όπως το λέει η λέξη, είναι η γονιμοποίηση έξω από το σώμα: αντί δηλαδή η γονιμοποίηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο να γίνει στο φυσικό περιβάλλον, που είναι η σάλπιγγα της γυναίκας, γίνεται στο εργαστήριο. Είναι ουσιαστικά η παράκαμψη μιας συγκεκριμένης λειτουργίας του οργανισμού, όταν, για διαφόρους παθολογικούς παράγοντες, δεν μπορεί να γίνει στο σώμα.
Πρωτόκολλα Διέγερσης
Δύο είναι τα βασικά πρωτόκολλα διέγερσης στην εξωσωματική γονιμοποίηση, το μακρύ (long) και το βραχύ (short) πρωτόκολλο, ενώ τα υπόλοιπα είναι, συνήθως, τροποποιήσεις αυτών. Τα φάρμακα που χορηγούνται ανήκουν σε δύο κατηγορίες. Ένα που εμποδίζει την ωοθυλακιορηξία και ένα που διεγείρει την ανάπτυξη περισσοτέρων ωοθυλακίων.
Η διαφορά των δύο πρωτοκόλλων έγκειται κυρίως στη διάρκεια χορηγήσεως του φαρμάκου που εμποδίζει την ωοθυλακιορηξία. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται και στις δύο περιπτώσεις είναι όμοια (ίδια φαρμακευτική ουσία με διαφορετική την εμπορική ονομασία).
Η επιλογή του καλύτερου πρωτοκόλλου και της ιδανικής δοσολογίας εξατομικεύεται για κάθε γυναίκα ανάλογα με την ηλικία της, το ορμονικό της προφίλ, την ανταπόκριση των ωοθηκών σε προηγούμενη προσπάθεια καθώς και τον αριθμό και την πορεία παλαιότερων προσπαθειών. Κατά τη διάρκεια της διέγερσης γίνεται στενή παρακολούθηση με διακολπικό υπερηχογράφημα και μέτρηση των απαραίτητων ορμονών. Όταν τα ωοθυλάκια φτάσουν το κατάλληλο μέγεθος, με το απαραίτητο επίπεδο ορμονών αλλά και συγχρονισμού με το ενδομήτριο, τότε χορηγείται μία τελευταία ένεση που προάγει την ωρίμανση τους.
Η Διαδικασία την Ημέρα της Ωοληψίας
Ωοληψία
Με την ολοκλήρωση της διέγερσης και αφού κριθεί ότι τα ωοθυλάκια έχουν φτάσει στο τελικό στάδιο ωρίμανσης, προγραμματίζεται η ωοληψία. Η ωοληψία γίνεται με διακολπική παρακέντηση των ωοθυλακίων υπό συνεχή υπερηχογραφικό έλεγχο. Ο γιατρός γυναικολόγος χρησιμοποιώντας μία βελόνα παρακέντησης ‘τρυπάει’ ένα προς ένα τα ωοθυλάκια και αναρροφά το περιεχόμενο τους. Το ωοθυλακικό υγρό παραδίδεται γρήγορα στους εμβρυολόγους οι οποίοι αναζητούν τα ωάρια με τη βοήθεια του μικροσκοπίου. Στο τέλος οι εμβρυολόγοι ενημερώνουν για τον αριθμό των συλλεχθέντων ωαρίων. Η ωοληψία, αν και είναι μια σύντομη διαδικασία, πραγματοποιείται με ελαφριά νάρκωση (αναλγησία-μέθη). Κατά συνέπεια λοιπόν, για λόγους ασφαλείας, οι γυναίκες που πρόκειται να υποβληθούν σε ωοληψία πρέπει να είναι απόλυτα νηστικές από τα μεσάνυχτα της προηγούμενης ημέρας.
Συλλογή και Επεξεργασία του σπέρματος
Την ημέρα της ωοληψίας γίνεται η συλλογή και επεξεργασία του σπέρματος. Για καλύτερη ποιότητα σπέρματος, συνίσταται αποχή 2-3 ημέρες πριν την ωοληψία. Στη συνέχεια, το σπέρμα υφίσταται ειδική επεξεργασία με σκοπό την απομόνωση σε μικρό όγκο τα πλέον κινητά σπερματοζωάρια. Η διαδικασία αυτή ενεργοποιεί τα σπερματοζωάρια και τα καθιστά ικανά να γονιμοποιήσουν τα ωάρια.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η σπερμοληψία, την προγραμματισμένη ημέρα, συχνά δημιουργεί άγχος στους άντρες, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει δυσκολία στη συλλογή του σπέρματος. Για να αποφευχθεί μία τέτοια κατάσταση ο σύζυγος μπορεί να προσκομίσει το δείγμα από το σπίτι του ή μπορεί, σε ιδιαίτερες καταστάσεις, ακόμα και να καταψύξει το σπέρμα του μερικές μέρες πριν την ωοληψία. Σε περιπτώσεις αζωοσπερμίας (δεν υπάρχουν σπερματοζωάρια κατά την εκσπερμάτιση) είναι δυνατόν να ληφθούν σπερματοζωάρια κατευθείαν από τους όρχεις με βιοψία την ημέρα της ωοληψίας ή να χρησιμοποιηθεί σπέρμα από δότη .
Εξωσωματική Γονιμοποίηση
Μερικές ώρες μετά την ωοληψία και την κατάλληλη επεξεργασία του σπέρματος τα ωάρια και τα σπερματοζωάρια έρχονται σε επαφή. Αυτό μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Στην απλή εξωσωματική γονιμοποίηση IVF τα ωάρια απλά τοποθετούνται σε μεγάλη συγκέντρωση σπερματοζωαρίων. Κάποιο από αυτά θα γονιμοποιήσει το ωάριο, διαπερνώντας την εξωτερική του μεμβράνη, μετά από έλεγχο που ακολουθεί, την επόμενη μέρα.
Σε περιπτώσεις που η ποιότητα του σπέρματος δεν είναι καλή πραγματοποιείται μικρογονιμοποίηση (ICSI). Κατά τη μικρογονιμοποίηση ένα σπερματοζωάριο τοποθετείται μέσα σε ένα ωάριο με μία μικροπιπέτα με τη βοήθεια μικροσκοπίου. Στη συνέχεια τα ωάρια τοποθετούνται σε ειδικά τρυβλία μέσα σε κλιβάνους.
Το επόμενο πρωί ελέγχεται η γονιμοποίηση από τους εμβρυολόγους. Η ύπαρξη δύο προπυρήνων (μικροί στρογγυλοί σχηματισμοί) στο κέντρο του ωαρίου δηλώνει την επίτευξη φυσιολογικής γονιμοποίησης. Το ποσοστό γονιμοποίησης στο εργαστήριο κυμαίνεται από 50% έως 100%. Η κατάσταση των ωαρίων (βαθμός ωριμότητας, φύση κυτταροπλάσματος), η ικανότητα γονιμοποίησης των σπερματοζωαρίων, η ποιότητα του ωαρίου αλλά και του σπερματοζωαρίου, καθώς και ο τρόπος διαχείρισης και καλλιέργειας στο εργαστήριο, είναι μερικοί από τους παράγοντες που ευθύνονται για τη διακύμανση του παραπάνω ποσοστού.
